ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ: Έννοια και αιτίες κτήσης

Ο όρος «ιθαγένεια», ταυτόσημος στην ελληνική έννομη τάξη με τον όρο «υπηκοότητα», δηλώνει το νομικό δεσμό ενός ατόμου με την πολιτεία.

Τα άτομα που φέρουν διαφορετική ιθαγένεια ονομάζονται αλλοδαποί, ενώ αντίθετα όσοι φέρουν την ιθαγένεια του κράτους ονομάζονται ημεδαποί. Προς αποφυγή σύγχυσης, πλέον επικρατεί η χρήση του όρου «ιθαγένεια». Η «εθνικότητα», που δεν πρέπει επίσης να συγχέεται με τους παραπάνω όρους, αντίθετα με την ιθαγένεια ή την υπηκοότητα, αποτελεί τον μη νομικό δεσμό ενός ατόμου με ένα έθνος (σχετ. υπ’ αριθμ. πρωτ. Φ.82215/18303-9/7/2013 Έγγραφο της Διεύθυνσης Ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών με θέμα: «Παροχή διευκρινίσεων σχετικά με τον εννοιολογικό προσδιορισμό των όρων ιθαγένεια, υπηκοότητα και εθνικότητα»).

Κατ’ αυτόν τον τρόπο υφίστανται οι εξής συνδυασμοί, οι οποίοι χαρακτηρίζουν το νομικό και μη νομικό δεσμό ενός ατόμου με το ελληνικό έθνος: α) αλλογενείς αλλοδαποί, δηλαδή άτομα που δεν φέρουν την ιθαγένεια του κράτους, ούτε ανήκουν στο ίδιο έθνος, β) ομογενείς αλλοδαποί, δηλαδή άτομα που έχουν ελληνική εθνική καταγωγή, αλλά δεν φέρουν την ελληνική ιθαγένεια και γ) ημεδαποί, άτομα, δηλαδή, με ελληνική ιθαγένεια για τους οποίους, είτε ομογενείς, είτε αλλογενείς δεν υφίσταται οποιαδήποτε νομική διάκριση, ως εκ τούτου χρησιμοποιείται δόκιμα μόνον ο όρος «ημεδαποί». Η περίπτωση των ημεδαπών διαφορετικής εθνικής καταγωγής αφορά άτομα που έχουν αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια, σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας, είτε λόγω πολιτογράφησης, είτε λόγω απόδοσης ιθαγένειας με δήλωση και αίτηση, λόγω γέννησης και φοίτησης σε σχολείο στην Ελλάδα ή φοίτησης σε σχολείο στην Ελλάδα, λόγω υιοθεσίας ανηλίκου από Έλληνα ή Ελληνίδα πολίτη και άλλες ειδικότερες περιπτώσεις. Αντίστοιχα, στον Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας (ν. 3284/2004, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει) υφίσταται επίσης η δυνατότητα απόδοσης, αναγνώρισης, καθορισμού ιθαγένειας και πολιτογράφησης για τους ομογενείς αλλοδαπούς, για κάθε διαφορετική περίπτωση.

H συνηθέστερη περίπτωση απόκτησης ιθαγένειας από έναν αλλοδαπό αφορά είτε την απόκτηση ιθαγένειας με πολιτογράφηση, είτε την απόδοση ιθαγένειας με δήλωση και αίτηση, λόγω γέννησης και φοίτησης σε σχολείο στην Ελλάδα ή φοίτησης σε σχολείο στην Ελλάδα. Πολύ συχνά, στον προφορικό λόγο, ειδικά μεταξύ αλλοδαπών, η ιθαγένεια αναφέρεται εσφαλμένα ως «ελληνική ταυτότητα» ή «ελληνικό διαβατήριο», αλλά πρέπει να είναι κατανοητό ότι η ελληνική ιθαγένεια περιλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, όπως καθορίζονται από το Σύνταγμα της Ελλάδος, τους νόμους και τις λοιπές νομικές διατάξεις.

Αυτονοήτως, η απόδοση της ιθαγένειας σε έναν αλλοδαπό πολίτη με δήλωση και αίτηση, λόγω γέννησης και φοίτησης σε σχολείο στην Ελλάδα ή φοίτησης σε σχολείο στην Ελλάδα, προϋποθέτει μεταξύ άλλων είτε τη γέννηση στην Ελλάδα και φοίτηση, έως και την υποβολή της δήλωσης – αίτησης, σε σχολείο στην Ελλάδα, ή τη φοίτηση σε σχολείο στην Ελλάδα για συγκεκριμένο αριθμό ετών, ανάλογα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης.

Η πολιτογράφηση ενός αλλοδαπού, με τις ισχύουσες διατάξεις, προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, την επιτυχή συμμετοχή σε εξετάσεις και την απόκτηση του αντίστοιχου πιστοποιητικού επάρκειας γνώσεων για την πολιτογράφηση, την συνεχή μόνιμη και νόμιμη διαμονή στη χώρα για συγκεκριμένο διάστημα, κατά περίπτωση και την απόδειξη της πλήρωσης των κριτηρίων οικονομικής και κοινωνικής ένταξης στην Ελλάδα.

Οι αιτήσεις απόδοσης ιθαγένειας, όπως και οι αιτήσεις πολιτογράφησης, υποβάλλονται αρμοδίως ενώπιον της αντίστοιχης Διεύθυνσης Ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών. Η σχετική αιτιολογημένη απόφαση εκδίδεται από τον Υπουργό και δημοσιεύεται σε Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης.

Δεδομένου ότι η διαδικασία της πολιτογράφησης είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και, ειδικά ως προς την απόδειξη της πλήρωσης των κριτηρίων οικονομικής και κοινωνικής ένταξης, ενώ το βάρος της απόδειξης των παραπάνω φέρει ο αιτών, είναι ύψιστης σημασίας η λεπτομερής και σχολαστική δημιουργία και σύνταξη του σχετικού διοικητικού φακέλου. Η επιτυχής έκβαση της αίτησης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στις σύνθετες νομικές διατάξεις που διέπουν τη διαδικασία και η εξειδικευμένη γνώση, τόσο του δικαίου ιθαγένειας και αστικής κατάστασης, όσο και του δικαίου αλλοδαπών και μετανάστευσης, είναι εξόχως σημαντική για ένα θετικό αποτέλεσμα.